Plamy wątrobowe mimo sugerującej nazwy nie mają bezpośredniego związku z funkcjonowaniem tego narządu. Nazywane są także plamami soczewicowatymi lub starczymi. Są łagodnymi zmianami barwnikowymi, tak zwanymi ogniskami hiperpigmentacyjnymi. Najczęściej zlokalizowane są w samym naskórku, rzadziej w skórze właściwej. Są nieco większe, ciemniejsze i bardziej odgraniczone niż piegi. Pojawiają się na skórze w wyniku nagromadzenia melaniny (barwnika odpowiedzialnego za kolor skóry). W celu zminimalizowania tego zjawiska pomocne jest stosowanie kosmetyków o działaniu hamującym wydzielanie melaniny.
Plamy soczewicowate występują na powierzchni skóry głównie w miejscach, które są nadmiernie eksponowane na promieniowanie słoneczne- twarz, górna część tułowia, przedramiona czy grzbiety rąk. Mogą występować również jako następstwo wcześniejszych oparzeń słonecznych. Zmiany te pojawiają się u osób intensywnie opalających się w młodym wieku. Dotyczą najczęściej osób o jasnej karnacji. Częstość ich występowania zwiększa się wraz z wiekiem. U osób po 60 roku życia prawdopodobieństwo pojawienia się plam wątrobowych na skórze sięga 90%.
Wpływ promieniowania słonecznego na zdrowie skóry
Promieniowanie słoneczne, w tym ultrafioletowe odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu człowieka. Jest ważnym czynnikiem zewnętrznym, który wpływa na wygląd skóry i jej procesy starzenia. Skutki działania promieniowania UV można podzielić na pozytywne i negatywne. Zależą one od rodzaju promieniowania, czasu ekspozycji, natężenia, a także czynników środowiskowych i indywidualnych cech osobniczych.
Niewielkie ilości promieniowania korzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Pod wpływem promieniowania słonecznego dochodzi do syntezy witaminy D. Proces ten zachodzi głównie w skórze. Optymalny czas do produkcji witaminy D występuje między godziną 10:00 a 15:00, gdy promieniowanie UVB jest najsilniejsze. Aby synteza była skuteczna należy wystawić na słońce przynajmniej 20% powierzchni ciała na 15-30 minut dziennie. Nadmierna ekspozycja może z kolei doprowadzić do wielu negatywnych skutków jak fotostarzenie, oparzenia skóry, reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne czy choroby nowotworowe skóry.
Przyczyny powstawania plam wątrobowych
Głównym czynnikiem, który doprowadza do powstawania plam soczewicowatych na powierzchni skóry jest długotrwała ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV). Długotrwała, czyli codzienna, trwająca godzinę lub dłużej ekspozycja na słońce bez odpowiedniej fotoprotekcji. Do powstania brązowych plam na ciele przyczynić się może zarówno promieniowanie naturalne w postaci słońca, jak i sztuczne podczas korzystania z solarium. Promieniowanie UV stymuluje melanocyty, czyli komórki barwnikowe skóry do nadprodukcji melaniny. Może to prowadzić do powstawania przebarwień.
Do pozostałych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia ognisk hiperpigmentacyjnych, czyli obszarów skóry o nadmiernym nagromadzeniu melaniny zalicza się:
- fototyp skóry: osoby posiadające jasną karnację (fototyp 1 i 2), zwłaszcza o włosach rudych i blond, jasnych oczach, są szczególnie podatne na powstawanie plam wątrobowych. Na szczęście, takie osoby mogą stosować się do określonych metod, które pomogą ochronić ich skórę przed powstaniem opisywanych plam. Zostaną omówione w dalszej części tekstu;
- wiek: plamy wątrobowe najczęściej zaczynają się pojawiać u osób po 50 roku życia. Ten fakt jest związany z kumulacją ekspozycji na słońce oraz z naturalnym procesem starzenia się skóry, ponieważ z biegiem czasu skóra traci swoje zdolności do regeneracji. Każdy człowiek starzeje się jednak inaczej, wpływa na to wiele czynników. Dużą rolę odgrywa tutaj tryb życia, odżywianie, aktywność fizyczna, ale również rutyna pielęgnacyjna aplikowana już w młodym wieku. Systematyczna ochrona przeciwsłoneczna stosowana przez całe życie, niezależnie od pory roku pozwoli zmniejszyć ryzyko pojawienia się hiperpigmentacji w późniejszym wieku;
- czynniki hormonalne: zaburzenia hormonalne mogą w istotny sposób przyczyniać się do powstawania przebarwień;
- stosowanie niektórych leków: pewne substancje zawarte w lekach mogą zwiększać wrażliwość skóry na słońce, a połączenie ich stosowania z ekspozycją na promieniowanie UV może doprowadzić do powstawania plam na powierzchni skóry. Warto więc przed rozpoczęciem danej kuracji czytać ulotki swoich leków oraz suplementów, a także zadawać pytania swoim lekarzom czy farmaceutom o interakcje ich leków ze światłem;
- czynniki genetyczne: skłonności do pojawiania się plam soczewicowatych mogą być dziedziczne. Osoby, których rodzice mieli zmiany hiperpigmentacyjne są obciążeni większym ryzykiem ich wystąpienia.
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na rozwój plam soczewicowatych
Badania opublikowane w 2016 roku na łamach „Journal of Investigative Dermatology” wykazały znaczną korelację pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a rozwojem plam wątrobowych. W artykule opublikowanym przedstawiono badania przeprowadzone w Niemczech i Chinach. Wykazano, iż wyższe stężenie dwutlenku azotu (NO2) w powietrzu przyczyniło się do powstania większej ilości plam soczewicowatych na policzkach. Dwutlenek azotu to gaz o ostrym zapachu, który stanowi jeden z głównych zanieczyszczeń powietrza w środowiskach miejskich. Największym źródłem emisji NO2 jest spalanie paliw w silnikach, głównie w dieslach. Wzrost stężenia NO2 o 10 µg/m3 wiązał się ze zwiększeniem liczby plam soczewicowatych aż o 25%. Naukowcy zalecają, aby w celach ochronnych przed zanieczyszczeniami powietrza regularnie i dokładnie myć twarz oraz dbać o szczelność bariery naskórkowej przy użyciu właściwych emolientów. Pomocne będą także kosmetyki bogate w antyoksydanty.
Wygląd i lokalizacja plam wątrobowych
Istnieje wiele rodzajów przebarwień. Można je podzielić na płaskie, wypukłe, naskórkowe, głębokie, mieszane, wrodzone czy nabyte. Plamy wątrobowe należą do przebarwień płaskich, zazwyczaj dobrze odgraniczonych o barwie od żółtej, przez jasnobrązową do ciemnobrązowej. Potocznie określane są jako brązowe plamy na skórze twarzy i ciała. Zdarzają się także plamy w kolorze czarnym. Mogą przybierać różne kształty, niektóre są niewielkie o okrągłym kształcie, inne zaś większe o nieregularnym obrysie. Ich wielkość jest zróżnicowana, mogą wynosić od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Większość zmian ma gładką powierzchnię, ale zdarzają się również wypukłe o chropowatej teksturze. Najczęściej przebarwienia te występują licznie. Zmiany nie ustępują samoistnie z biegiem czasu, są obecne nawet zimą w okresie ograniczonej ekspozycji słonecznej.
Najczęściej brązowe zmiany na skórze występują na powierzchni:
- twarzy: obejmują czoło, policzki oraz nos,
- dłoni: zajmują grzbietową powierzchnię rąk,
- dekoltu, ramion, przedramion, pleców: są to obszary najczęściej eksponowane na promieniowanie słoneczne.
Co powinno zaniepokoić?
Wszystkie płaskie zmiany pigmentacyjne na skórze w kolorach brązu mogą z czasem ulegać przemianom i przebudowom. Przebarwienia które się powiększają, zmieniają swój kolor- szczególnie na ciemniejszy powinny zostać skonsultowane z lekarzem. Najlepiej, gdy zostanie wykonane badanie z użyciem dermatoskopu lub wideodermatoskopu. Pozwoli to na właściwą diagnozę zmiany. Brązowe plamy na skórze mogą okazać się łagodną posłoneczną plamą soczewicowatą, jak również plamą soczewicowatą złośliwą, rogowaceniem łojotokowym lub nawet czerniakiem. Należy mieć na uwadze, że przewlekła ekspozycja na intensywne promieniowanie ultrafioletowe może doprowadzić do pojawienia się zmian przednowotworowych i nowotworowych.
Na powyższych fotografiach przedstawiono posłoneczne, łagodne plamy soczewicowate.
(Źródło: https://dermoscopedia.org/Solar_lentigines )
Czy można pomylić pieprzyk z plamą wątrobową?
Pieprzyki to zmiany skórne należące do znamion barwnikowych. Ich barwa jest ciemniejsza do skóry, od jasnobrązowej do ciemnobrązowej. Charakteryzują się często zdolnością do wzrostu i zmiany koloru, mogą posiadać zarówno regularne, jak i nieregularne brzegi. Powstają w wyniku namnażania się melanocytów. Pieprzyki mogą niekiedy zostać pomylone z plamami wątrobowymi. Szczególnie wtedy, gdy będą płaskie o zbliżonym kolorze. Obie zmiany pojawiają się w miejscach narażonych na promieniowanie ultrafioletowe, głównie na twarzy, dłoniach, przedramionach, ramionach czy plecach. Istnieją jednak pewne cechy, które pozwolą je rozróżnić. W przeciwieństwie do pieprzyków plamy wątrobowe nie wykazują zdolności do wzrostu i zmiany koloru. W przypadku wystąpienia każdej niepokojącej zmiany skórnej zawsze warto skorzystać z profesjonalnej konsultacji dermatologicznej.
Rak skóry i stany przedrakowe
Rak skóry należy do najczęstszych nowotworów złośliwych u ludzi. Rozwija się głównie na skutek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. Można wyróżnić dwa podstawowe typy nowotworów skóry: nieczerniakowe raki skóry oraz czerniak skóry. Stany przedrakowe są to zmiany skórne, które mogą przekształcić się w nowotwory złośliwe. Do tej grupy zalicza się: rogowacenie słoneczne, rogowacenie arsenowe, róg skórny, przewlekłe owrzodzenia, choroba Bowena.
Raki nieczerniakowe stanowią zdecydowaną większość przypadków raka skóry. Charakteryzują się lepszymi rokowaniami niż czerniak.
Należą do nich:
- rak podstawnokomórkowy: najczęstszy nowotwór skóry, charakteryzuje się powolnym wzrostem i rzadko daje przerzuty. Najczęściej pojawia się jako perłowa grudka z teleangiektazjami (rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi). Występuje głównie na twarzy i szyi.
- rak kolczystokomórkowy: jest to typ agresywniejszy, mogący dawać przerzuty. Występuje zwykle w skórze uszkodzonej przez UV, w bliznach i owrzodzeniach. Przybiera postać czerwonej grudki lub guzka, często pokrytego strupem.
Czerniak jest to nowotwór wywodzący się z melanocytów. Jest najgroźniejszym nowotworem skóry. Szybko daje przerzuty do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych. Zazwyczaj powstaje na skórze zdrowej lub w obrębie znamion barwnikowych. Istnieją cztery główne typy kliniczne czerniaka: szerzący się powierzchownie, guzkowy, wywodzący się z plamy soczewicowatej, akralny. Podstawą leczenia jest chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z marginesem zdrowej skóry.
Do głównych czynników ryzyka rozwoju czerniaka zalicza się:
- oparzenia słoneczne, szczególnie przed 18 rokiem życia,
- czerniak w wywiadzie rodzinnym
- przewlekła, wieloletnia ekspozycja na promieniowanie UV
- liczne znamiona barwnikowe nabyte
- liczne plamy soczewicowate
- jasny fototyp skóry (I-II)
- duże i olbrzymie znamiona wrodzone
Czy plamy wątrobowe mogą doprowadzić do raka skóry?
Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej stanowi 10-15% wszystkich czerniaków. Najczęściej rozwija się na powierzchni skóry przewlekle eksponowanej na promieniowanie UV. Obejmuje głównie skórę nosa i policzków. Zmiana rozpoczyna się jako plama wątrobowa o niejednolitym zabarwieniu brązowym. Zazwyczaj dopiero po wielu latach rozwija się czerniak inwazyjny.
Zapobieganie powstawaniu plam wątrobowych
W celu zminimalizowania ryzyka powstawania plam wątrobowych, szczególnie osobom o jasnych karnacjach (fototyp 1 i 2) zaleca się:
- stosowanie ochrony przeciwsłonecznej: systematyczne używanie kremów z filtrem SPF 30 lub 50 oraz unikanie ekspozycji na słońce w godzinach najbardziej intensywnego nasłonecznienia;
- unikanie solarium: sztuczne źródła promieniowania ultrafioletowego również mogą przyczynić się do powstawania zmian hiperpigmentacyjnych;
- ochrona mechaniczna/zewnętrzna: noszenie odzieży ochronnej, kapeluszy z szerokim rondem lub czapek z daszkiem, używanie okularów przeciwsłonecznych;
Substancje rozjaśniające przebarwienia
W celu zniwelowania powstałych przebarwień zaleca się stosowanie substancji, które zahamują nadmierną syntezę melaniny i przyspieszą złuszczanie zewnętrznych warstw naskórka. Skuteczne okażą się wówczas: retinoidy, kwas azelainowy, kwas kojowy, alfa-hydroksykwasy (glikolowy, mlekowy, migdałowy, cytrynowy), beta-hydroksykwasy (kwas salicylowy), poli-hydroksykwasy (glukonolakton), arbutyna, witamina C i jej pochodne, czy niacynamid. W celu uzyskania najszybszych i najlepszych efektów warto rozważyć skorzystanie z profesjonalnych zabiegów kosmetologicznych w gabinecie, a następnie kontynuowanie kuracji w domu. Do zaawansowanych metod niwelowania przebarwień zalicza się zabiegi z zakresu laseroterapii, kriochirurgii, dermabrazję, czy peelingi chemiczne.
Profesjonalne kosmetyki, skutecznie redukujące zmiany pigmentacyjne znajdziecie Państwo na stronie klikając w poniższy link:
Podsumowanie
Plamy wątrobowe (posłoneczne plamy soczewicowate, plamy starcze) należą do częstych przebarwień skórnych. Powstają w wyniku długotrwałej, często wieloletniej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Ich występowanie zwiększa się wraz z wiekiem, głównie u osób o jasnej karnacji. W większości przypadków nie są groźne dla zdrowia, natomiast mogą stanowić problem estetyczny. Profilaktyka powstawania tych zmian obejmuje ochronę przeciwsłoneczną i ograniczenie ekspozycji na słońce. Do metod redukcji zmian pigmentacyjnych zalicza się laseroterapię, kriochirurgię oraz peelingi chemiczne. Ważną rolę odgrywać będzie także prawidłowo dobrana pielęgnacja domowa.
Opracowała
Karolina Wawrzyniak
mgr kosmetologii
Źródła:
- Dermatologia dla kosmetologów- Zygmunt Adamski, Andrzej Kaszuba
- Medycyna estetyczna. Podręcznik dla studentów kosmetologii- Andrzej Przylipiak
- Medycyna estetyczna w praktyce- Bożena Mamcarz, Dorota Prandecka
- Kosmetologia i farmakologia skóry- Marie- Claude Martini
- Kosmetologia- Anna Kołodziejczak
- Kosmetologia- Joanna Klonowska
- Współczesna dermatologia- Lidia Rudnicka, Małgorzata Olszewska, Adriana Rakowska, Marta Sar- Pomian
- https://dermoscopedia.org/Solar_lentigines
- https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a3121/Zanieczyszczenia-powietrza-a-rozwoj-plam-soczewicowatych.html/
- https://www.jidonline.org/article/S0022-202X(16)00453-X/fulltext