Witaminy odgrywają ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu człowieka, w tym także skóry. Witamina D, która powstaje w skórze pod wpływem słońca, wspiera odnowę komórek, gojenie ran i wzmacnia odporność skóry. Pomaga też w walce z trądzikiem i chorobami autoimmunologicznymi, jak na przykład łuszczyca.
Co mówi nauka
Wyróżnia się dwie formy witaminy D, mianowicie D3 (cholekalcyferol) oraz D2 (ergokalcyferol). Dla człowieka większe znaczenie ma witamina D3. Działanie witaminy D wiąże się z gospodarką fosforanowo- wapniową (zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów w jelicie). Witamina D odpowiada za podniesienie poziomu wapnia we krwi. Do jej zadań należy także regulacja procesu wzrastania komórek, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego i sercowo- naczyniowego.
W przypadku braku działania promieni słonecznych na skórę dochodzi do uniemożliwienia przekształcenia prowitaminy w aktywną postać witaminy D. Synteza witaminy D3 rozpoczyna się w skórze, ale jej aktywna postać powstaje w nerkach. U osób z jasną karnacją intensywność syntezy witaminy D3 jest większa niż u osób ciemnoskórych.
Fototypy skóry (wg Fitzpatricka)
- Fototyp I: bardzo jasna skóra, często bogata w piegi, zawsze ulega oparzeniom – nie wytwarza opalenizny
- Fototyp II: jasna skóra – łatwo ulega oparzeniom, minimalna opalenizna
- Fototyp III: śniada skóra – umiarkowana opalenizna, umiarkowane ryzyko poparzeń
- Fototyp IV: oliwkowa skóra – ulega minimalnym oparzeniom, zawsze się opala
- Fototyp V: brązowa – niewielkie ryzyko poparzeń, opala się do ciemnego brązu
- Fototyp VI: ciemna – niemal nie występują oparzenia, jest głęboko pigmentowana i najmniej wrażliwa na promieniowanie UV
Wpływ opalania:
– Fototypy I- II: bardzo wysokie ryzyko oparzeń
– III- IV: umiarkowane ryzyko oparzeń, odpowiednia ekspozycja powoduje bezpieczną syntezę D3
– V- VI: ryzyko poparzeń jest najniższe, ale również niższy jest poziom witaminy D bez odpowiedniej ekspozycji.
Czym jest melanina i na czym polega melanogeneza?
Melanina to naturalny barwnik, który nadaje kolor naszej skórze, włosom i oczom. Jest wytwarzana przez specjalne komórki w skórze – melanocyty. Melanina ma za zadanie chronić skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych (UV). Działa jak „naturalny filtr przeciwsłoneczny”. Im więcej melaniny, tym ciemniejsza będzie skóra i lepsza ochrona przed słońcem. Gdy się opalamy, skóra produkuje więcej melaniny – dlatego staje się ciemniejsza.
Melanogeneza jest to proces biologiczny, w którym komórki skóry (melanocyty) wytwarzają melaninę, czyli pigment odpowiadający za kolor skóry, włosów i oczu. Pod wpływem promieniowania UV, szczególnie UVA i UVB, melanogeneza zostaje aktywowana jako mechanizm obronny przed uszkodzeniem DNA komórek.
Melanina jest nie tylko po to, by ładnie wyglądać, jest to nasza naturalna ochrona. Chroni nasze komórki przed słońcem i zmniejsza ryzyko chorób skóry. Im ciemniejsza skóra, tym więcej melaniny i większa odporność na słońce.
Znaczenie melaniny:
– Chroni przed mutacjami DNA i nowotworami skóry (np. czerniakiem)
– Neutralizuje wolne rodniki powstające pod wpływem UV
– Nadmiar promieniowania UV może doprowadzić do nieprawidłowej melanogenezy (przebarwienia, plamy starcze, hiperpigmentacja)
Co się dzieje, gdy wystawiamy się na słońce?
- Skóra „wyczuwa” słońce
Gdy promienie słoneczne (UV) padają na skórę, komórki zaczynają się bronić przed poparzeniem i uszkodzeniem. - Wysyłany jest sygnał alarmowy
Skóra odbiera słońce jako czynnik potencjalnie niebezpieczny i wysyła sygnały do specjalnych komórek – melanocytów. - Produkcja barwnika (melaniny)
Melanocyty zaczynają wytwarzać melaninę , czyli ciemny barwnik, który nadaje skórze kolor opalenizny. Im więcej melaniny, tym ciemniejsza skóra. - Melanina rozkłada się po skórze
Melanina „rozprowadza się” po poszczególnych komórkach skóry - Skóra się broni i opala
Dzięki melaninie promienie słoneczne nie uszkadzają tak łatwo komórek. A my widzimy zauważalny efekt w postaci ciemniejszej, opalonej skóry.
Rodzaje promieniowania UV
-
UVA (315–400 nm)
– przenika głęboko, sięgając skóry właściwej
– nie parzy skóry, nie wywołuje rumienia, ale uszkadza ją powoli- powoduje zmarszczki, starzenie i może prowadzić do raka skóry, ponieważ wnika aż do warstwy brodawkowatej i siateczkowatej skóry właściwej
– jego natężenie jest stałe i niezależne od pory roku
– przenika przez szyby, więc działa również w samochodzie czy za oknem
UVA= starzenie i nowotwory
-
UVB (280–315 nm)
– działa powierzchownie, ale intensywnie- wnika w naskórek, ale nie dociera do skóry właściwej
– wywołuje rumień i oparzenia słoneczne
– to ono sprawia, że skóra się opala i wytwarza witaminę D3
– jest najmocniejsze latem w południe w słoneczny dzień
– nie przenika przez szyby
UVB= oparzenia, witamina D, opalenizna
-
UVC (100–280 nm)
– posiada najkrótszą falę, jest całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową atmosfery, w zasadzie nie dociera do powierzchni Ziemi
– wykorzystuje się je do celów bakteriobójczych, do sterylizacji pomieszczeń
Negatywnych skutków promieniowania UV jest wiele. Do najszybciej pojawiających się zaliczamy poparzenie słoneczne, powstawanie teleangiektazji, przebarwień czy powstawanie zaskórników. Te ostatnie powstają na skutek naświetlania UVA, które powoduje przerost gruczołów łojowych, nadmierne wydzielanie łoju i powstawanie stanów zapalnych na powierzchni skóry.
W wyniku długotrwałej ekspozycji dochodzi do fotostarzenia, czyli szeregu niekorzystnych zmian w skórze do których zalicza się suchość, szorstkość skóry, pojawienie się przebarwień i odbarwień, zmarszczek, utrata elastyczności czy wiotkość skóry.
Najgroźniejszymi skutkami ekspozycji skóry na promieniowanie UV są choroby nowotworowe. Najczęstszym i najbardziej złośliwym jest czerniak, który rozpoczyna się w melanocytach. Objawia się on zmianami o różnym zabarwieniu, nieregularnymi kształtami, skłonnością do owrzodzeń i często uczuciem swędzenia. Najwyższe ryzyko zachorowania dotyczy osób z bardzo jasną karnacją (fototyp I i II), które wystawiają się na intensywne słońce bez właściwej ochrony przeciwsłonecznej, ale również u osób, które kiedyś uległy poparzeniom słonecznym.
Nadużywanie kąpieli słonecznych oraz nieumiejętne korzystanie ze słońca może być bardzo poważne w skutkach, jednak świadome używanie ma zbawienny wpływ na organizm i skórę.
W światłolecznictwie stosuje się promieniowanie podczerwone, widzialne i nadfioletowe. Używa się ich do leczenia chorób skórnych takich jak: atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, trądzik, bielactwo czy liszaj płaski.
Filtry SPF
Powszechnie wiadomo, że nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe może być bardzo niebezpieczna. Z pomocą przychodzą filtry SPF- zarówno fizyczne, jak i chemiczne. Są one zdolne pochłaniać, rozpraszać lub odbijać promieniowanie UV. Filtry przeciwsłoneczne są często wzbogacane o antyoksydanty, jak na przykład witamina A, E, C, flawonoidy, beta- karoten, kwas alfa- liponowy czy koenzym Q10. Stosowanie filtrów przeciwsłonecznych powinno być niezbędnym elementem codziennej pielęgnacji i ochrony naszej skóry, szczególnie w okresie letnim. Jednakże, filtry oparte są na różnych składnikach, niektóre z nich okazuję się być szkodliwe lub potencjalnie szkodliwe.
Kontrowersje wokół wybranych składników kremów SPF
Aluminium
W produktach przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej aluminium (glin) występuje głównie w postaci związków, które pełnią różne funkcje. Głównie spotykane są sole glinu, które działają jako regulatory lepkości, ułatwiają rozprowadzanie kosmetyku, ograniczają tłustość formuły i zapobiegają zbrylaniu się kosmetyku. Dodatkowo, w filtrach mineralnych, tlenek glinu może być składnikiem pigmentów, które będą odbijać promieniowanie UV. Penetracja tego składnika przez skórę jest niska, jednak zaleca się unikanie stosowania kosmetyków z glinem na podrażnioną skórę. Aluminium zawarte w kosmetykach może wnikać przez skórę gdy ta jest uszkodzona. Aluminium (z soli aluminium) może zwiększać stres oksydacyjny w skórze, co sprzyja starzeniu i potencjalnie rakotwórczemu działaniu. Badania pokazują, że stosując 35 ml kremu co 2 godziny można nanieść ok. 1 gram glinu dziennie. Istnieje potencjalne powiązanie z uszkodzeniami neurologicznymi, chociaż poziomy ze stosowania miejscowego są określane jako niskie dla ogólnoustrojowego ryzyka.
Dwutlenek tytanu
Dwutlenek tytanu jest to barwnik, który nadaje biały kolor. Stosowany jest w wielu produktach, w lekach i kosmetykach. Przez wiele lat uznawany był za bezpieczny dodatek do żywności- oznaczany symbolem E171. Jednakże wyniki badań przeprowadzanych w ostatnich latach wykazały możliwe szkodliwe działanie dwutlenku tytanu na organizm człowieka. Wykazano, że substancja ta przyjmowana wraz z pożywieniem może gromadzić się w narządach powodując ich uszkodzenia. Dwutlenek tytanu nasila stres oksydacyjny, może uszkadzać DNA komórek oraz może działać neurotoksycznie. Najwyższą szkodliwość wykazuje wdychanie tytanu w postaci proszku lub sprayu, ponieważ doprowadza to do stanów zapalnych płuc oraz zwiększa ryzyko raka płuc. Doprowadziło to do zakazu stosowania dwutlenku tytanu w żywności. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy aplikacja na skórę kosmetyków zawierających dwutlenek tytanu nie stwarza ryzyka dla zdrowia. Wielkość cząsteczki dwutlenku tytanu dodawana do kremów SPF nie pozwala na przenikanie do krwioobiegu. Jest uznawany za składnik bezpieczny w ograniczonym stężeniu. Zgodnie z prawem europejskim jego zawartość w kremach może wynosić do 25%.
Obawy związane ze stosowaniem kremów z filtrami przeciwsłonecznymi są zrozumiałe, ponieważ potwierdzono, że niektóre ich składniki mają zdolność przenikania przez skórę. Oznacza to, że po nałożeniu preparatu na powierzchnię skóry może dochodzić do wchłaniania jego składników głębiej niż do skóry właściwej. Udowodniono, że niektóre związki są w stanie przenikać do krwi. Na dzień dzisiejszy nie ma pewności, jakie to ma znaczenie kliniczne (czy jest szkodliwe i potencjalnie w jaki sposób). Wiadomo jedynie, że jest to sytuacja niepożądana, ponieważ kosmetyk z filtrem SPF nie powinien przedostawać się do ustroju.
Należy jednak podkreślić, że organizacje, które zajmują się zdrowiem publicznym, dermatologią, a także profilaktyką nowotworów wykazują, że korzyści związane z używaniem kosmetyków z filtrami SPF są zdecydowanie wyższe niż potencjalne ryzyko ich stosowania. Niemniej jednak wybierajmy świadomie unikając skłdników kontrowersyjnych.
Podsumowanie
Wśród promieniowania UV wyróżniamy UVA, UVB oraz UVC. Do powierzchni Ziemi dociera UVA, które może prowadzić do fotostarzenia i nowotworów, ponieważ wnika głęboko w skórę oraz UVB, które działając płytko wywołuje opaleniznę, rumień oraz przyczynia się do wytwarzania witaminy D. Opalanie stanowi naturalny sposób na dostarczenie organizmowi witaminy D3, ale tylko w umiarkowanych dawkach. Wystawianie skóry na promieniowanie najlepiej znoszą osoby o fototypie ciemniejszym, natomiast osoby o bardzo jasnych karnacjach muszą szczególnie uważać, by nie doprowadzić do poparzeń słonecznych. Ochrona przed promieniowaniem ultrafioletowym – odzieżą, cieniem i odpowiednim SPF- jest kluczowa, by zapobiec fotostarzeniu i nowotworom skóry. Istnieją różne rodzaje filtrów przeciwsłonecznych- fizyczne i chemiczne- które zawierając określone substancje oddziałują na skórę w różny sposób. Świadomy wybór bezpiecznych filtrów minimalizuje ryzyko związane ze stresem oksydacyjnym i toksycznością badanych substancji.
Opracowała: 
Karolina Wawrzyniak Mgr. kosmetologii
Źródła:
- Podręcznik dla studentów medycznych studiów licencjackich- Kazimierz Pasternak
- Czynniki warunkujące wewnątrzpopulacyjną zmienność konstytutywnej pigmentacji skóry i włosów u dzieci odmiany białej w okresie przedpokwitaniowym- Aneta Sitek
- Profesjonalna pielęgnacja twarzy- Agnieszka Graboś, Renata Prejsnar- Wiśniewska, Elżbieta Sadlik
- https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/czy-kremy-z-filtrem-spf-sa-skuteczne-i-bezpieczne/
- https://vitapedia.pl/dwutlenek-tytanu-e171
- https://biotechnologia.pl/kosmetologia/artykuly/aluminium-w-antyperspirantach-wzbudza-coraz-wiecej-watpliwosci,1120
- https://biotechnologia.pl/kosmetologia/szerokie-rozpowszechnienie-soli-aluminium-w-filtrach-przeciw-uv,7115