Skóra człowieka stanowi największy narząd ludzkiego ciała. Jej powierzchnia w przypadku osoby dorosłej wynosi około 2m2. Pełni wiele istotnych funkcji: chroni przed czynnikami zewnętrznymi, odpowiada za regulację temperatury ciała, umożliwia odbieranie bodźców dotykowych oraz uczestniczy w gospodarce wodno- elektrolitowej. W strukturze skóry znajdują się liczne gruczoły potowe, które odpowiedzialne są za termoregulację, a także gruczoły łojowe, które produkują sebum- substancję natłuszczającą skórę i włosy. Nadmierna aktywność gruczołów łojowych może doprowadzić do powstawania zaskórników.
Gruczoły łojowe
Gruczoły łojowe są zlokalizowane na całym ciele człowieka. Wyjątek stanowi wewnętrzna powierzchnia dłoni i podeszwy stóp. Z wiekiem wykazują tendencję do powiększania się. Najliczniej występują na powierzchni twarzy, na plecach oraz na klatce piersiowej. Statystycznie na 1cm2 skóry w tych obszarach przypada aż od 400 do 900 gruczołów łojowych.
Wydzielanie łoju jest zależne od następujących czynników:
– temperatury otoczenia (gdy wzrasta o 10˚C wydzielanie łoju rośnie o 10%)
– płci (większe u mężczyzn, u kobiet związane jest z cyklem miesiączkowym)
– okolicy ciała
– wieku
Ponadto na zwiększony łojotok mogą wpłynąć także czynniki genetyczne, zaburzenia układu nerwowego (np. w chorobie Parkinsona), czynniki emocjonalne (stres) oraz hipowitaminozy dotyczące witamin A, E, B2 czy B3.
Gruczoły łojowe są najbardziej aktywne w pierwszych miesiącach po urodzeniu. W kolejnych latach produkcja łoju zostaje bardzo ograniczona, osiągając minimalny poziom w okolicy 4 roku życia. Następnie, w okresie dojrzewania aktywność gruczołów łojowych wzrasta, a z biegiem czasu ponownie maleje. U kobiet produkcja łoju skórnego wyraźnie spada w okresie menopauzy. U mężczyzn natomiast praca gruczołów łojowych jest intensywna przez większość życia.
Wydzielanie łoju
Mechanizm wydzielniczy gruczołów łojowych jest holokrynowy. Oznacza to, że w wyniku kumulacji lipidów komórki łojowe mogą powiększać się aż do 150 razy. Przechodzą przez kolejne stadia rozwojowe, a gdy osiągną dojrzałość- pękają. Wówczas zostaje uwolniona ich zawartość- czyli sebum. Gruczoły łojowe występują razem z mieszkiem włosowym. Mięśnie przywłośne są odpowiedzialne za umożliwienie wydzielenia sebum na powierzchnię skóry.
Gruczoły łojowe pełnią wiele funkcji, między innymi przyczyniają się do utrzymania właściwej homeostazy skóry. Istotną rolę odgrywa tutaj płaszcz hydrolipidowy, w którego skład wchodzi wydzielina gruczołów łojowych. Sebum wykazuje działanie antybakteryjne, antyoksydacyjne, nawilżające i ochronne.
W sytuacji gdy z różnych przyczyn dochodzi do wzmożonego wydzielania sebum na powierzchnię skóry mamy wówczas do czynienia z łojotokiem. Skóra tłusta, łojotokowa charakteryzuje się objawami nasilonymi w tzw. strefie T, która obejmuje czoło, nos i brodę. Naskórek zazwyczaj jest pogrubiony, a skóra ma szarożółte lub ziemiste zabarwienie. Widoczne są rozszerzone ujścia gruczołów łojowych, często obecne są także zaskórniki otwarte i zamknięte.
Czym są zaskórniki?
Zaskórniki są to niewielkie zmiany skórne. Powstają w wyniku zablokowania ujść mieszków włosowych, czyli tak zwanych porów skóry przez nadmiar sebum (łoju), martwego naskórka oraz zanieczyszczeń. Stanowią formę trądziku, dotyczą najczęściej skóry tłustej i mieszanej. Wągry to potoczna nazwa, odnosi się zwykle do zaskórników otwartych.
Wyróżnia się dwa typy zaskórników:
– otwarte: są to niewielkie czarne kropki na powierzchni skóry. Powstają gdy mieszek włosowy zostaje częściowo zatkany przez sebum i martwe komórki skóry. Czarny kolor pochodzi z utleniania lipidów i keratyny, co odpowiada za charakterystyczną barwę zaskórnika. Zaskórniki otwarte zlokalizowane są zazwyczaj na nosie, brodzie i czole.
– zamknięte: są to małe, białe lub żółtawe grudki. Pojawiają się, gdy sebum i martwe komórki skóry zatkają ujście gruczołu łojowego. Zazwyczaj nie posiadają otworu na powierzchni skóry i mogą być trudne do usunięcia.
Powstawanie zaskórników
Do głównych przyczyn zwiększających ryzyko pojawienia się zaskórników zalicza się:
– Nadmierne wydzielanie sebum (łoju)
– Zrogowacenie ujść mieszków włosowych
– Zatykanie porów martwymi komórkami naskórka
– Bakterie
– Zmiany hormonalne – np. podczas dojrzewania, cyklu menstruacyjnego, ciąży
– Stres
– Zła dieta – np. nadmiar cukru, mleka, tłuszczów trans
– Nieprawidłowa pielęgnacja skóry – zbyt agresywna lub zbyt łagodna
– Kosmetyki komedogenne – zapychające pory
Jak zapobiegać powstawaniu zaskórników?
W codziennej pielęgnacji warto pamiętać o dokładnym, ale łagodnym oczyszczaniu skóry. Skuteczną metodę usuwania zanieczyszczeń stanowi oczyszczanie dwuetapowe. Polega ono na zastosowaniu olejku w celu usunięcia sebum i resztek kosmetyków. Następnie należy użyć piankę lub żel myjący, aby oczyścić skórę z potu i reszty zanieczyszczeń. Po myciu należy skorzystać z toniku, który przywróci właściwe skórze pH. Kolejnym krokiem będzie nakładanie kremu nawilżającego. Nawodniona skóra ma mniejszą potrzebę nadmiernego produkowania sebum. Raz w tygodniu warto wykonać delikatny peeling kwasowy lub enzymatyczny. Pomoże to w złuszczaniu martwych komórek skóry i odblokowuje zatkane pory skóry. Warto stosować również kosmetyki zawierające retinoidy, czyli pochodne witaminy A. Są one skuteczne w walce z zaskórnikami, ponieważ regulują produkcję sebum i przyspieszają proces złuszczania się komórek skóry.
Unikać z kolei należy kosmetyków o ciężkiej konsystencji, które mogą działać komedogennie, czyli zapychająco na naskórek. Dodatkowo, warto stosować dietę o niskim indeksie glikemicznym, pić przynajmniej 2 litry wody dziennie, regularnie zmieniać ręcznik do twarzy oraz poszewkę na poduszkę, a także unikać palenia papierosów i picia alkoholu.
Składniki aktywne znajdujące zastosowanie w preparatach przeciwtrądzikowych, przyczyniających się do redukcji zaskórników:
– kwasy: azelainowy, salicylowy, migdałowy, glikolowy, TCA
– cynk
– siarka
– witaminy C, B (niacynamid, biotyna) oraz A i jej pochodne
– składniki roślinne (tymianek, rozmaryn, łopian, eukaliptus, brzoza, skrzyp, pokrzywa, zielona herbata, nagietek, olejek z drzewa herbacianego, rumianek, aloes, lukrecja, kora dębu, lawenda)
– propolis
-triclosan
– bisabobol
– NNKT
– glinka zielona i biała
– algi
Podsumowanie
Zaskórniki stanowią powszechny problem skórny, który dotyczyć może osób w każdym wieku. Najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania i u osób z cerą tłustą lub mieszaną. Powstawanie zaskórników jest związane z nadprodukcją sebum przez gruczoły łojowe, zatykaniem porów skóry i nieprawidłowym złuszczaniem naskórka. Kluczową rolę w profilaktyce jak i redukcji wągrów odgrywa właściwie dobrana pielęgnacja skóry. Polega ona na zastosowaniu delikatnych kosmetyków oczyszczających, kosmetyków zawierających retinoidy, niacynamid, kwasy AHA czy BHA oraz unikaniu substancji komedogennych. Świadome dobieranie odpowiednich kosmetyków pozwoli ograniczyć występowanie zaskórników i przyczyni się do poprawy kondycji skóry. W przypadku uporczywych, trudnych do usunięcia zaskórników warto skonsultować się z kosmetologiem lub dermatologiem.
Opracowała
Karolina Wawrzyniak
mgr kosmetologii
Źródła:
- Elementarz pielęgnacji. Twoja droga do pięknej i zdrowej skóry krok po kroku- Agata Zejfer
- Podstawy kosmetologii leczniczej- Dominika Wcisło- Dziadecka
- Praktyczna kosmetologia- Anna Kamińska, Katarzyna Jabłońska, Anna Drobnik
- Kosmetologia- Anna Kołodziejczak
- Kosmetologia i farmakologia skóry- Marie- Claude Martini